کنترل و بهبود درد مفاصل با یخ درمانی

یخ درمانی یکی از روش های درمانی است که به طور رایج برای درمان درد مفاصل مورد استفاده قرار می گیرد. یخ درمانی معمولاً در مقابل گرما درمانی مطرح می شود و خیلی از مواقع این سؤال پیش می آید که کدام یک از این روش ها بهتر است؟

برای پاسخ به سؤالات این چنینی باید بیشتر با یخ درمانی آشنا شد و ساز و کار آن را بررسی کرد. ما در ادامه در مورد یخ درمانی توضیحات بیشتری می دهیم و خواهیم گفت که چه موقع باید از یخ درمانی استفاده کرد و چه موقع استفاده از گرما درمانی نتیجه بهتری دارد. به علاوه در مورد رفع علائم مربوط به مشکلاتی مثل آرتروز آیا یخ درمانی مؤثر است یا خیر! شاید اگر این اطلاعات را داشت باشید، بتوانید خیلی ساده دردی که هر روز تحمل می کنید را کاهش دهید و کیفیت زندگی را بالاتر ببرید.

درمان التهاب مفاصل با یخ درمانی

اولین قدم در مسیر درمان درد مفاصل این است که التهابی که در مفصل به وجود آمده است را از بین ببرید. التهاب و تورم شاید از نظر بیشتر مردم یکسان باشند ولی این طور نیست. التهاب در واقع به حالتی گفته می شود که بافت ها دچار تحریک شدگی می شوند. بنابراین مفصل می تواند بدون اینکه شکل و شمایل و نشانه خاصی از تورم از خود نشان دهد، ملتهب شده باشد.

در این طور مواقع معمولاً استفاده از دارو های ضد التهاب می تواند به وضعیت کمک کند و درد را کاهش دهد. البته داروی ضد التهاب بدون مشورت پزشک نباید مصرف شود. به غیر از داروهای ضد التهاب روش های دیگری هم وجود دارند که می توانند به کاهش التهاب کمک کنند. قاعده کلی برای کاهش التهاب در آسیب دیدگی ها رعایت قاعده RICE است.

این قاعده در واقع شامل چهار اقدام است که به ترتیب استراحت کردن (rest)، یخ درمانی (ice)، کمپرس و تحت فشار قرار دادن (compress) و بلند کردن (elevation) هستند. استراحت کردن اصلی ترین و مهم ترین قاعده در درمان آسیب دیدگی مفصلی است. مثلاً اگر پا دچار آسیب شده است ممکن است استفاده از یکی از انواع عصا که مناسب شرایط است به معنی استراحت دادن به پا باشد. اگر هم بخشی از دست است که دچار آسیب دیدگی شده است، آویزان کردن دست از شانه می تواند استراحت دادن به دست را عملی کند.

کمپرس کردن و تحت فشار دادن زمانی انجام می شود که در مفصل یا محل آسیب دیدگی نشانه های تورم دیده می شود. این کار معمولاً با پیچیدن یک باند کشی یا چیزی مشابه دور محل آسیب دیده انجام می شود تا تورم حداقل شود. به علاوه در این موقعیت می توان آن ناحیه آسیب دیده را بالاتر برد. یعنی بخشی که آسیب دیده و دچار تورم قابل مشاهده شده است را از سطح قلب در ارتفاع بالاتری قرار دهید تا تورم در آن ناحیه کمتر شود.

یخ درمانی در مقابل گرما درمانی

یکی از سؤالات اساسی که وقتی به بحث یخ درمانی و گرما درمانی می رسیم، پیش می آید این است که چه موقع باید از یخ درمانی استفاده کرد و چه موقع از گرما درمانی؟ به خصوص زمانی که محل آسیب دیده دچار تورم شده است کدام یک از این روش ها است که به کاهش تورم کمک می کند؟

برخی از افراد این تصور را دارند که یخ درمانی تا 48 ساعت بعد از آسیب دیدگی قابل استفاده است و از گرما درمانی برای مراحل بعد و بیشتر از 48 ساعت از آسیب دیدگی استفاده می شود. یا مثلاً ممکن است بعضی از مردم فکر کنند که یخ درمانی فقط برای آسیب دیدگی های شدید است و گرما درمانی برای بهبود بیماری ها و دردهایمزمن به کار گرفته می شود. ولی هیچ کدام از این ها درست نیست.

استفاده از یخ درمانی ارتباطی به زمان آسیب دیدگی ندارد. یخ درمانی در بسیاری از موارد و بدون توجه به مقدار زمان سپری شده از زمان آسیب دیدگی یا نوع آن مورد استفاده قرار می گیرد و اثر گذاری هم دارد. ولی یخ درمانی اصولاً چه کار می کند و چرا اثر گذاری آن ارتباطی به نوع آسیب دیدگی و یا زمان آسیب دیدگی ندارد؟ در واقع علت آن مربوط به مباحث فیزیولوژیکی بدن می شود که برای درک بهتر این مسئله باید با ساز و کار یخ درمانی بیشتر آشنا شوید.

علت اصلی که یخ درمانی برای تقریباً همه شرایط قابل استفاده و مؤثر است این است که یخ درمانی در واقع بر روی عصب های بدن تأثیر می گذارد. زمانی که از یخ درمانی استفاده می شود عصب ها سیگنال های ضعیف تر و کمتری ارسال می کنند. دقیقاً به همین دلیل است که وقتی بخشی از بدن بیش از حد سرد می شود یا مدت زیادی تحت یخ درمانی قرار می گیرد، تقریباً بی حس می شد. کاهش سیگنال های ارسالی از عصب ها به این معنی است که مغز اطلاعات درد یا هر اطلاعات حسی دیگر را از آن بخش از بدن دریافت نمی کند که در نتیجه آن ناحیه بی حس می شود.

معمولاً چند دقیقه اول در یخ درمانی و تا قبل از این که محل مورد درمان به طور کامل بی حس شود، کمی آزار دهنده است که باید آن را تحمل کرد. پاداش تحمل کردن و رد کردن این مرحله این است که تقریباً تمام دردی که در آن منطقه احساس می شد، از بین می رود. از بین بردن و کنترل درد یکی از مهم ترین ویژگی های درمان درد مفصل است. به همین دلیل استفاده از یخ درمانی برای کاهش درد مفصل می تواند گزینه درمانی و کمکی خوبی باشد.

یکی دیگر از مزایای یخ درمانی این است که این روش به کاهش التهاب کمک می کند. زمانی که یخ بر روی بدن گذاشته می شود و اثر سرماییش را بر روی بافت ها می گذارد، بدن به مقابله با آن می پردازد. بدن در شرایطی قرار می گیرد که سعی می کند از فرار گرما و انرژی از بافت های تحت تأثیر یخ و بافت های اطراف آن جلوگیری کند. نتیجه این می شود که سعی می کند جریان خون به آن منطقه را کاهش دهد و این کار از طریق تنگ کردن رگ ها انجام می شود. زمانی که یخ از روی محل آسیب دیده برداشته شود، بدن دوباره سعی می کند به حالت قبل خود باز گردد.

یعنی واکنش بدن نسبت به از بین رفتن منبع سرما در ناحیه آسیب دیده باز کردن رگ های خونی خواهد بود که نتیجه آن افزایش تدریجی گردش خون است. این کاهش و افزایش جریان خون به جا به جا شدن و یا به نوعی شسته شدن سلول های متورم شده و انتقال آن ها از ناحیه آسیب دیده کمک می کند. به این صورت است که یخ درمانی در واقع اثر ضد التهابی هم دارد.

سرعت گشاد شدن رگ ها که پس از برداشتن یخ انجام می شود خیلی بیشتر از زمانی است که از گرما درمانی برای گشاد شدن رگ ها استفاده می شود. برای همین برای کم کردن التهاب در بیشتر مواقع از یخ درمانی استفاده می شود نه از گرما درمانی. نکته مهم در مورد یخ درمانی این است که اگر قرار باشد یخ درمانی برای خاصیت ضد التهابیش استفاده شود، لازم نیست محل آسیب دیده به مدت طولانی تحت تأثیر یخ باشد. در واقع هدف از استفاده از یخ در این نوع کاربرد، این است که رگ ها ابتدا تنگ و سپس گشاد شوند.

در نتیجه سرد نگه داشتن محل آسیب دیده بیشتر از یک زمان معین (زمان لازم برای تنگ شدن کامل رگ ها) بی فایده است. یخ درمانی بهتر است ده تا بیست دقیقه باشد تا بهترین اثرگذاری را داشته باشد. عامل دیگری که باعث می شود در بیشتر مواقع از یخ درمانی به جای گرما درمانی استفاده شود، نوع آسیب دیدگی و البته ساختار خود بدن است. بگذارید اگر بخواهیم به طور خلاصه توضیح دهیم باید بگوییم که ساختار بدن طوری است که در مقابل سرمادرمانی بهتر واکنش نشان می دهد. پوست به خاطر ساختاری که دارد به عنوان یک عایق گرمایی بسیار قوی عمل می کند. به همین دلیل است که گرمای خشک یا گرمای مرطوب در سطح پوست به سختی می تواند اثر خود را در طرف دیگر پوست اعمال کند.

یعنی گرما به سختی خود را می تواند به بافت های آسیب دیده برساند. در طرف دیگر ولی سرما اصلاً چنین مشکلی را با پوست ما ندارد. سرما بسیار راحت تر از گرما در پوست نفوذ می کند و بافتی که دچار آسیب دیدگی شده است را تحت تأثیر قرار می دهد. بیشتر آسیب دیدگی هایی که در آن ها از یخ یا گرما درمانی استفاده می شود، مربوط به بافت های داخلی مثل رباط ها، عضلات، تاندون و مفاصل هستند. یعنی اینکه به هر حال اثر یخ یا گرما از روی پوست باید عبور کند که در مقایسه یخ گزینه بهتری است.

یخ درمانی چطور انجام می شود؟

از آن جا که عمق اثر گذاری و نفوذ یخ در این روش بسیار مهم است، باید یخ درمانی طوری انجام شود که یخ در کمترین فاصله و بیشتر تماس با سطح پوست قرار بگیرد. یعنی پارچه یا هر چیز دیگری که یخ در آن قرار دارد تا حد امکان نازک باشد و خودش هم خوب سرد شود.

بهترین راه انجام یخ درمانی این است که از کیسه های مخصوص یخ استفاده شود. بهتر است یخ در این کیسه ها خورد شده باشد و یا به اندازه های کوچک در آمده باشد. این کیسه باید به صورت مستقیم بر روی پوست قرار بگیرد. اگر امکانش هست بهتر است این بسته سرمایی را به کمک یک باند کشی یا پارچه به محل آسیب دیده بسته شود. شاید تحمل سرما به خصوص در ابتدا خیلی سخت باشد. در این صورت می توان از یک حوله یا دستمال خیس بین پوست و کیسه یخ استفاده کرد تا میزان سرما را معتدل تر کند و سرد شدن بدن با سرعت کمتری انجام شود.

در مقایسه بین گرما درمانی و یخ درمانی به این نکته باید توجه کرد که مزایای فیزیولوژیکی یخ درمانی متنوع تر و بیشتر از گرما درمانی هستند. مثلاً علائم مشکلی مثل آرتروز شامل سفتی و سختی عضلات است. اگر مشکل فقط همین باشد می توان آن را با گرما درمانی تا حد زیادی بهبود داد. ولی اگر آرتروز شامل درد هم باشد دیگر گرما درمانی به تنهایی جواب گو نخواهد بود. در این صورت بهتر است از یخ درمانی استفاده شود. برای مشکلات و دردهای مزمن هم استفاده از یخ مفید تر است و مزایای زیادی دارد.